Radioterapia w Polsce – przekierowanie na innowacyjność jest warunkiem koniecznym
Premiera raportu „Radioterapia w Polsce w kontekście zmian systemowych – analiza i rekomendacje”
– Raportem, który dziś prezentujemy, chcieliśmy wywołać temat, który od 2015 roku trochę zniknął z debaty publicznej. Prawda jest taka, że pod kątem dostępu do standardowej radioterapii zbliżamy się do średniej europejskiej, ale nadal wyzwaniem są białe plamy w innowacyjnej radioterapii. Pamiętajmy że technologie medyczne, oceniamy jako całość, to zarówno sprzęt, ale i infrastruktura, zasoby ludzkie, doświadczenie. Zależy nam na tym, aby system widział pacjenta, a nie same procedury, a te drugie, by premiowały koordynację, jakość, kompleksowość, wyniki leczenia oraz zmniejszenie powikłań. – podkreślił Szymon Chrostowski, prezes Fundacji Wygrajmy Zdrowie. – Potencjał radioterapii nadal nie jest w pełni wykorzystany, jest wiele obszarów, które dzięki odpowiedniej organizacji i aktualizacji przepisów, mogłoby znacznie sprawniej funkcjonować, a co najważniejsze służyć lepiej chorym na raka w Polsce. – dodał Chrostowski.
Optymalny dostęp do radioterapii, która jest jedną z podstawowych metod leczenia nowotworów, nadal pozostaje wyzwaniem. Ostatnie 10 lat przyniosło w Polsce znaczną poprawę w zakresie wyposażenia zakładów radioterapii w kraju, głównie za sprawą wsparcia rozwoju infrastruktury i wymiany przestarzałych aparatów przez Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych. Nadal występują jednak pewne bariery organizacyjno-prawnye utrudniające wykorzystanie potencjału jaki niesie innowacyjna radioterapia w zakresie skutecznej terapii większości typów raka. Od kilku lat NPZCHN finansuje wyłącznie wymianę przestarzałego, standardowego sprzętu, co hamuje rozwój innowacyjnej radioterapii w Polsce, a dostęp do nowoczesnej technologii radiochirurgii stereotaktycznej i protonowej pozostaje niewielki. Według danych Krajowego Konsultanta ds. Radioterapii Onkologicznej za rok 2019 pomimo wzrastającej liczby pacjentów leczonych radioterapią w Polsce nadal odbiegamy o ok.10 punktów procentowych od Europy, gdzie z tej metody korzysta 75% wszystkich chorych na nowotwory złośliwe.[1] Europejskie Towarzystwo Radioterapii Onkologicznej (ESTRO) prognozuje natomiast, że zapotrzebowanie na radioterapię wzrośnie o 16% już do 2025 roku.[2] [3]
– W Polsce nadal mamy sytuację deficytu liczby aparatów do radioterapii w stosunku do tego czego byśmy oczekiwali, aby zapewnić pełny komfort leczenia. Ponadto kwestie takie jak systematyczny wzrost zachorowań na raka i starzenie się społeczeństwa powodują konieczność zwiększenia liczby aparatów w stosunku do obecnie posiadanych. – zaznaczył prof. dr hab. n. med. Piotr Milecki, Konsultant Województwa Wielkopolskiego ds. Radioterapii Onkologicznej.
Rozwój innowacyjnej radioterapii sprawia, że cały czas poszerzają się wskazania do jej stosowania w obszarze leczenia wielu rodzajów nowotworów (rak piersi, rak prostaty, rak wątroby, rak mózgu, rak płuca i in.). Około 40% pacjentów, którzy przeżyli 5 lat od rozpoznania nowotworu złośliwego, swoje życie zawdzięcza właśnie tej metodzie.[4]
– Innowacyjność noża cybernetycznego, który jest przykładem nowoczesnego robota do radiochirurgii, objawia się w możliwości dostarczania bardzo precyzyjnej dawki promieniowania do guza nowotworowego, która jest w stanie podążać za jego ruchem, np. przy oddechu pacjenta. Większość guzów ulega bowiem przemieszczeniu w czasie – w przypadku klasycznej radioterapii konieczne jest zwiększenie objętości obszaru napromieniania, a dzięki nożowi cybernetycznemu możliwe jest śledzenie guza w czasie rzeczywistym, a co za tym idzie, precyzyjne i bezpieczne dostarczenie wyższej dawki terapeutycznej bezpośrednio do guza. Innowacyjna radioterapia pozwala wejść w nowe obszary leczenia, w tym choroby metastatycznej, gdzie do niedawna radioterapia nie miała zastosowania, a teraz staje się standardem w leczeniu nowotworów prostaty, płuca, czy mózgu. – zaznaczył prof. Milecki.
Wiceminister zdrowia Sławomir Gadomski podkreślił, że choć nadal resort zdrowia widzi dużą potrzebę wymiany 10-letnich akceleratorów. – Już wkrótce będziemy zdecydowanie bliżej innowacji, trzeba podkreślić, że teraz w ramach NSO dysponujemy ponad 2-krotnie większym budżetem (400 mln. w tym i 500 mln w przyszłym roku), w tym znacznie więcej środków przeznaczonych na infrastrukturę. Poza Narodową Strategią Onkologiczną mamy jeszcze inne narzędzia interwencji, które mogą wspierać rozwój innowacyjnej radioterapii, takie jak: programy wieloletnie finansowane przez ministra zdrowia, fundusze unijne np. Program Operacyjna Infrastruktura i Środowisko, fundusz medyczny, ale także Krajowy Plan Odbudowy (ponad 20 mld zł. dedykowanych do części zdrowie). To ogromna pula środków, której wcześniej nie było.
– Nieoptymalny obecnie dostęp do leczenia radioterapią będziemy mogli także poprawić dzięki koordynacji opieki nad chorym na nowotwory w ramach Krajowej Sieci Onkologicznej. – zaznaczył wiceminister zdrowia. – Natomiast, jeżeli w ramach Krajowej Rady ds. Onkologii, dojdziemy do wniosku, że już w najbliższym roku, możemy przestawić się nieco bardziej na innowacje, to mogę zadeklarować, że będę oscylatorem tych zmian i przygotujemy uproszczoną strategię rozwoju innowacyjnych technik radioterapii, na krótszy okres, może na 3 lata. – dodał Gadomski.
Dr Andrzej Mądrala, wiceprezydent Pracodawców RP wyraził zadowolenie, że białe plamy w dostępie do radioterapii są coraz mniejsze, jednocześnie zwracając uwagę na to, aby system opieki zdrowotnej koncentrował się na pacjencie. – Pandemia ewidentnie pokazała jak ważna jest elastyczność systemu opieki zdrowotnej, zdolność reagowania i zapewnienie kompleksowej opieki pacjentom.
– Należy podkreślić, że leczenie z zastosowaniem noża cybernetycznego jest leczeniem nieinwazyjnym, nie wymagającym znieczulenia i realizowanym zaledwie w kilka dni. Z tego względu jest w mojej ocenie ustawione na podium metod terapeutycznych stosowanych w leczeniu np. raka stercza. Własne doświadczenia w pełni to potwierdzają, ponieważ dotychczas zastosowaliśmy takie leczenie u ponad 1000 chorych z rakiem stercza, a pierwsze zabiegi miały miejsce w 2013 roku. Wyniki leczenia dla pierwszej analizowanej grupy, która liczy 450 chorych wskazują na 96% kontrolę biochemiczną (brak wzrostu poziomu PSA) przy bardzo dobrej tolerancji leczenia. – poinformował profesor Milecki.
Co ważne pomimo wysokich kosztów technologii innowacyjnych, takich jak nóż cybernetyczny czy tomoterapia, ich optymalne wykorzystanie w praktyce przynosi systematyczne oszczędności w kosztach bezpośrednich i pośrednich, zarówno po stronie systemu i pacjenta. Pacjent nie musi wielokrotnie dojeżdżać na zabiegi, nie potrzebuje hospitalizacji, szybciej wraca do sprawności, pracy zawodowej i aktywności społecznej.
Zastosowanie nowoczesnych robotów do radiochirurgii obniża wiele kosztów opieki, w tym bezpośrednich tj.: opieki i pobytu pacjenta w szpitalu m.in. poprzez mniejszą ilość powikłań (leczenie konwencjonalne powoduje powstanie przetok czy złamań), podawanych leków i wyrobów medycznych, ograniczenie długości opieki medycznej i ponownych hospitalizacji czy dodatkowych kosztów sali operacyjnej. Niesie ono także znaczne oszczędność w kosztach pośrednich, będących konsekwencją utraconej sprawności, pracy zawodowej, konieczności wypłaty zasiłków czy rent w przypadku nieefektywnego leczenia.
Deficyt i brak optymalnego rozmieszczenia i dostępności do nowoczesnej radioterapii widoczny jest w większości województw w kraju.
Jak wskazywał prof. dr hab. n. med. Paweł Kukołowicz, Konsultant krajowy ds. Fizyki Medycznej – Populacja naszego województwa (Mazowieckie) stanowi ponad 1 mln osób, a zachorowalność na nowotwory należy do jednych z wyższych w Polsce, dlatego należy kłaść nacisk na dostępność do wszystkich metod leczenia. Dostępność do radioterapii standardowej jest dobra, natomiast nadal jest problem z zapewnieniem dostępności do bardziej zaawansowanych technologicznie sposobów napromieniania.
– Prawdą jest, że na terenie województwa lubuskiego nie mamy żadnego urządzenia dedykowanego do stosowania radiochirurgii typu CyberKnife czy tomoterapia. W przypadkach wymagających zastosowania tego typu leczenia (przede wszystkim niektóre guzy mózgu, malformacje naczyniowe czy nerwiaki w obrębie mózgowia) pacjentów przekierowujemy do leczenia w innych ośrodkach, wiąże się to jednak z długimi dojazdami, część chorych rezygnuje wówczas z takiego leczenia. Zdecydowanie lepiej dla mieszkańców lubuskiego byłoby, gdyby jedno takie urządzenie było na terenie województwa, w wiodącym ośrodku w Zielonej Górze. – mówiła dr n. med. Róża Późniak-Balicka, Konsultant Województwa Lubuskiego ds. Radioterapii Onkologicznej.
Dr n. med. Tomasz Filipowski, Konsultant Województwa Podlaskiego ds. Radioterapii Onkologicznej podkreślił – W sytuacji województwa podlaskiego uważam, że jeden, dobrze wyposażony ośrodek radioterapii onkologicznej w Białymstoku będzie wystarczający. Doposażenie naszego ośrodka w dodatkowy nóż cybernetyczny czy inny aparat hybrydowy z rezonansem magnetycznym byłoby ze wszech miar korzystne dla pacjentów.
Pacjenci podkreślają korzyści z innowacyjnego przede wszystkim dla samych chorych, którzy mają lepsze rokowania, wyższą jakość życia i szanse na wyleczenie, ale także dostrzegają korzyści płynące dla całej opieki zdrowotnej i gospodarki. – Jako przedstawiciele środowiska pacjentów, uważamy, że nakłady na innowacyjność zwiększające dostępność do wysokospecjalistycznych procedur radioterapii będą opłacalne dla systemu ochrony zdrowia. Nakłady na innowacyjność zmniejszą straty gospodarcze spowodowane absencją chorobową i trwałym wykluczeniem z rynku pracy. Straty gospodarcze spowodowane wyłączeniem z aktywności zawodowej są kilkakrotnie wyższe od wydatków bezpośrednich na leczenie. – podkreśla Barbara Ulatowska, Prezes Stowarzyszenia Osób Leczonych Radioterapią.
W poniedziałek 10 maja 2021 r. odbyła się premiera raportu „Radioterapia w Polsce w kontekście zmian systemowych – analiza i rekomendacje”, który powstał z inicjatywy Fundacji Wygrajmy Zdrowie w partnerstwie Pracodawców RP oraz Stowarzyszenia Pacjentów Leczonych Radioterapią. W trakcie debaty eksperci, przedstawiciele ministerstwa zdrowia, AOTMiT i pacjenci omówili kluczowe wyzwania stojące przed poprawą skuteczności leczenia polskich pacjentów oraz rekomendacje zmian organizacyjnych i prawnych, które zapewnią poprawę dostępu do wysokiej jakości innowacyjnej radioterapii dla chorych w naszym kraju.
Kluczowe rekomendacje raportu:
- Kontynuacja wymiany zużytej, standardowej aparatury terapeutycznej oraz doposażanie w dodatkowe urządzenia tych ośrodków, których potencjał gwarantuje ich optymalne wykorzystanie do roku 2022, zgodnie z zaleceniami Krajowego Konsultanta ds. Radioterapii Onkologicznej.
- Stworzenie prawnych i organizacyjnych warunków do rozwoju oraz zwiększenia dostępności do innowacyjnej i nowoczesnej radioterapii w Polsce poprzez:
publiczne finansowanie innowacyjnych technologii leczenia onkologicznego – uwzględnienie wzrastających potrzeb w zakresie terapii nowotworów w planach wykonawczych Narodowej Strategii Onkologicznej oraz dodatkowych mechanizmach wsparcia inwestycji takich jak np. fundusz medyczny – w przeciągu ostatnich 10-15 lat na rynku pojawiło się wiele innowacyjnych i przełomowych technologii leczenia z obszaru radioterapii, które nie znajdują odzwierciedlenia w kryteriach wyposażenia zakładów radioterapii w akceleratory, czy warunkach ogłaszanych konkursów na doposażenie zakładów w ramach NSO. - Wyrównanie dostępności do innowacyjnej radioterapii dla wszystkich technologii medycznych, posiadających rekomendacje towarzystw międzynarodowych i AOTMiT.
- Realizacja priorytetów i założeń Narodowej Strategii Onkologicznej bez dyskryminacji technologii innowacyjnych z umożliwieniem
doposażenia, modernizacji sprzętu w technologie zalecane przez standardy międzynarodowe takie jak nóż cybernetyczny, tomoterapia, czy aparaty do radioterapii śródoperacyjnej.
W dyskusji nad rekomendacjami raportu „Radioterapia w Polsce w kontekście zmian systemowych” udział wzięli: Sławomir Gadomski – Wiceminister Zdrowia, prof. nadzw. dr n. med. Paweł Kukołowicz – Konsultant Krajowy ds. Fizyki Medycznej, prof. dr hab. n. med. Piotr Milecki – Konsultant Wojewódzki ds. Radioterapii Onkologicznej (Wielkopolska), dr n. med. Róża Poźniak-Balicka – Konsultant Wojewódzki ds. Radioterapii Onkologicznej (Lubuskie), dr n. med. Tomasz Filipowski – Konsultant Wojewódzki ds. Radioterapii Onkologicznej (Podlaskie), dr Andrzej Mądrala – Wiceprezydent Pracodawców RP, Dominik Dziurda – Dyrektor Wydziału Świadczeń Opieki Zdrowotnej AOTMiT, Barbara Ulatowska – Prezes Stowarzyszenia Pacjentów Leczonych Radioterapią, Szymon Chrostowski – Prezes Fundacji Wygrajmy Zdrowie.
Pełna treść raportu – przeczytaj
Przypisy:
[1] Raport Krajowego Konsultanta w dziedzinie radioterapii onkologicznej na temat stanu radioterapii w Polsce na dzień 31.12.2019 r
[2] Expanding global access to radiotherapy, Atun R, Jaffray DA, Barton MB, et al. 2015, Lancet Oncol 16(10): 1153-86
[3] Radiotherapy – seizing the opportunity in cancer care, ESTRO, 2018
[4] Raport PTO „Dostępność do świadczeń z zakresu radioterapii w województwie mazowieckim – analizy i prognozy” 2015
