Uszkodzenie komórek nabłonka jelitowego w trakcie chemioterapii i/lub radioterapii może doprowadzić do wystąpienia biegunki, czyli wypróżniania się powyżej 3 razy na dobę. W tym czasie dochodzi do wzmożonej perystaltyki jelit i bardzo szybkiego przejścia pokarmu przez przewód pokarmowy, przez co dochodzi do zaburzenia wchłaniania składników odżywczych pochodzących z żywności. Stan taki jest bardzo niekorzystny. Lekceważenie objawów biegunki jest groźne dla życia chorego. Przewlekła biegunka często jest przyczyną pojawiającego się niedożywienia i osłabienia, a za sprawą dużych strat wody i elektrolitów może prowadzić do odwodnienia organizmu, a nawet być pośrednią przyczyną śmierci. U chorych na nowotwory przyczyną biegunki może być również nietolerancja laktozy oraz tzw. zespół jelita krótkiego (ZJK), do którego dochodzi najczęściej w skutek częściowej resekcji jelita cienkiego. W przypadku nietolerancji laktozy i ZJK zalecenia dietetyczne ustalane są indywidualnie z pacjentem. W przypadku występowania klasycznych biegunek zalecenia żywieniowe przedstawiają się następująco:
- Zaleca się zwiększyć podaż płynów – 2,5-3 litrów na dobę, w celu wyrównania strat wody. Wskazane są napoje w temperaturze pokojowej, najbardziej pożądane są: soki przecierowe z warzy i owoców (np. z pomidorów), rozcieńczone buliony, woda mineralna niegazowana, woda z niewielkim dodatkiem soli i cukru. Pomocny może być również napar z suszonych czarnych jagód. Przeciwwskazane są napoje gazowane.
- Należy unikać produktów pobudzających skurcze jelit min.: pieczywa pełnoziarnistego, produktów zbożowych, surowych warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, kawy i mocnej herbaty oraz potraw tłustych, smażonych, grillowanych. Surowe warzywa i owoce zaleca się zastąpić gotowanymi, szczególnie zalecane są pieczone jabłka. Przeciwwskazane są: buraki czerwone, warzywa kapustne i cebulowe, owoce cytrusowe i suszone, śliwki oraz sok jabłkowy i gruszkowy.
- Przez ok. 1-2 dni trwania biegunki należy spożywać wyłącznie płyny i kleiki. W momencie uzyskania poprawy stopniowo dołączać niewielkie ilości pokarmów stałych (np. gotowana marchew z ziemniakami, gotowany ryż biały, mus bananowy i brzoskwiniowy, pieczone jabłko lub gotowane chude mięso) co 2-3 godziny, przynajmniej 5 posiłków dziennie. Należy pamiętać, aby początkowe posiłki, były małej objętości, następnie zwiększać każdą porcje.
- Wykluczyć żywność, która zawiera substancje o działaniu przeczyszczającym np. sorbitol, znajduje się on min. w gumach do żucia, słodyczach, dżemach i galaretkach.
- Należy zwiększyć podaż produktów obfitujących w potas i sód, podczas biegunki dochodzi do nadmiernej utraty tych pierwiastków. Dobre źródło potasu stanowią: pomidory, banany, soki przecierowe z brzoskwiń lub moreli, ziemniaki.
Powyższe zalecenia każdorazowo należy skonsultować z lekarzem prowadzącym, gdyż niektóre składniki żywnościowe mogą wchodzić w interakcje z lekami stosowanymi podczas terapii. W przypadku, gdy zmiana sposobu odżywiania, nie wpłynie na poprawę nasilenia biegunki lekarz wprowadzi środki farmakologiczne.
Przewlekła biegunka, będąca ubocznym efektem agresywnego leczenia onkologicznego, jest jednym z poważniejszych działań niepożądanych. Powoduje duży dyskomfort oraz dodatkowo osłabia wycieńczony chorobą organizm. Dlatego też, nie należy lekceważyć pierwszych jej objawów. O każdych niepokojących objawach ze strony przewodu pokarmowego należy bezpośrednio informować lekarza prowadzącego, oraz modyfikując program odżywiania korzystać z pomocy dietetyka.
Przykładowy jadłospis w biegunce:
I ŚNIADANIE: bułka pszenna z masłem, omlet na parze z jednego jajka z połową pomidora bez skórki, szklanka naparu z suszonych czarnych jagód.
II ŚNIADANIE: sałatka jabłkowo-bananowa (w proporcji 1:1)
OBIAD: przetarta zupa jarzynowa (ok.300ml), ryż biały (70g), pulpety z cielęciny (ok. 100g), gotowana marchewka (100g), szklanka wody niegazowanej
PODWIECZOREK: szklanka soku pomidorowego, biszkopty (35g)
KOLACJA: kromka pieczywa pszennego z masłem, dwa plasterki wędliny drobiowej, surówka z połowy marchewki i selera, szklanka herbaty.
Piśmiennictwo:
- Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
- Width. M., Reinhard T.: Dietetyka kliniczna, Wydawnictwo Elsevier, Warszawa 2014
