Nudności

Nudności oraz wymioty są jednymi z najczęściej pojawiających się efektów ubocznych leczenia przeciwnowotworowego, to właśnie ich pacjenci obawiają się najbardziej. Dotykają 40-80% chorych poddawanych chemio i/lub radioterapii. Spowodowane są dwiema właściwościami chemioterapeutyków: pierwsza z nich to zdolność stymulacji chemowrażliwej strefy wyzwalającej (z ang. CTZ) w korzeniu mózgowym, gdzie znajduje się centrum odpowiedzialne za nudności, druga zaś to podrażnienie nabłonka wyściełającego żołądek. Pojawiają się w różnych okresach leczenia, najczęściej jednak występują kilka godzin po podaniu cytostatyk. U wielu pacjentów w skutego ogromnego stresu związanego z leczeniem może dojść do wywołania nudności jeszcze przed podaniem chemioterapeutyku. Jeżeli chory ma skłonności do wymiotów lekarz zleci lek emetogenny (do najczęściej stosowanych leków zalicza się: prokinetyki, pochodne butyrofenonu, leki przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy).

Najważniejsze jest aby ustalić i wyeliminować czynnik wyzwalający nudności czy wymioty (strach, ból, zapach przyrządzanych potraw), dodatkowo należy dążyć do szerzenia działań profilaktycznych poprzez leczenie farmakologiczne. Metody niefarmakologiczne opierają się głównie na właściwym sposobie odżywiania oraz stosowaniu technik relaksacyjnych. Wśród najczęstszych cytostatyków (ponad 90% chorych) powodujących nudności znajdują się: dakarbazyna (DTIC) – wykorzystywana do leczenia nowotworów skóry oraz nowotworów gruczołów limfatycznych, streptozocyna, cisplatyna − wykazująca działanie lecznicze w przypadku wielu nowotworów min.: pęcherza moczowego, szyjki macicy, płuc, jąder, jajników oraz płaskonabłonkowego raka głowy i szyi, mechloretamina, cyklofosfamid, karmustyna oraz doksorubicyna − powszechnie stosowana w leczeniu raka piersi. Do poważnych mdłości i wymiotów u mniej więcej 50% pacjentów przyczyniają się: metotreksat, busulfan, daktynomycyna oraz melfalan.

Należy pamiętać, że każdy organizm jest inny − u niektórych może dojść do wystąpienia bardzo silnych nudności i/lub wymiotów, u innych zaś mogą nie wystąpić wcale. Z pomocą chorym wychodzi naprzeciw dobrze skomponowana, codzienna dieta, dzięki, której może dojść do zmniejszenia nasilenia występowania zarówno nudności jak i wymiotów.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych dolegliwości pacjent powinien:

• Spożywać powoli (dokładnie gryźć pokarm) 5-6 łatwostrawnych posiłków dziennie, niewielkich objętościowo (aby uniknąć nadmiernego wypełnienia żołądka), wykluczyć potrawy smażone, tłuste i zawierające duże ilości błonnika pokarmowego (produktyz pełnego przemiału, surowe warzywa i owoce) ze względu na możliwość długiego zalegania w żołądku oraz pobudzania jelit.
• Zapewnić odpowiednią podaż płynów, każdego dnia zaleca się wypijać przynajmniej 2−2,5 litra chodnych płynów (najlepiej w tym czasie tolerowane są: napary z rumianku, mięty, przegotowana woda z sokiem z cytryny lub imbirem oraz rozcieńczone soki owocowe i owocowo-warzywne). Nie zaleca się popijać w trakcie jedzenia. Najlepiej dostarczać płyny 30 min przed planowanym posiłkiem i godzinę po jego zakończeniu.
• Spożywać pokarmy o umiarkowanej temperaturze, najlepiej przestudzone, ponieważ mają mniej intensywny zapach oraz działają korzystniej na śluzówkę żołądka i jelit. Unikać miejsc w których zapachy są bardzo intensywne (kuchnia) − w tym czasie można poprosić najbliższych o przygotowywanie posiłków.
• Jeżeli nudności pojawiają się rano, zaraz po przebudzeniu, można spróbować zjeść np. kromkę chrupkiego pieczywa, grzankę lub sucharek (oczywiście jeżeli chory nie zmaga się kserostomią).
• Po posiłku należy odpoczywać przez ok. 1,5−2 godzin, najlepiej w pozycji siedzącej, unikać leżenia na płasko, zaleca się w tym czasie również wywietrzenie mieszkania.
• W okresie nudności cenne i łatwo przyswajalne przez organizm są: galaretki, płatki owsiane, owoce z puszki, mus jabłkowy, rozcieńczone soki owocowe i nektary, lizaki z mrożonej wody z sokiem, a szczególnie sok jabłkowy i winogronowy.
• Można spróbować: żuć gumę miętową lub ssać cukierki miętowe albo kostki lodu.
• Wskazane jest picie soków wielowarzywnych, dzięki temu zostaje złagodzone działanie nadmiaru kwasu w żołądku i innych drażniących produktów.
• Unikać różnorodnych dodatków do żywności, zwłaszcza glutaminianu sodu, aspartamu i karageniny, gdyż podrażniają przewód żołądkowo-jelitowy.

Nudności i wymioty uniemożliwiają choremu normalne przyjmowanie pokarmów oraz płynów. Stan taki jest bardzo niebezpieczny gdyż znacznie pogarsza jakość życia oraz w najgorszym wypadku może doprowadzić do rozwoju niedożywienia, a tym samym pogorszyć skuteczności leczenia. Bezwzględnie należy pamiętać, aby zgłosić się do lekarza gdy wymioty są silne lub występują dłużej niż dobę, ponieważ może dojść do odwodnienia organizmu oraz utraty elektrolitów.

Przykładowy lekkostrawny jadłospis:

ŚNIADANIE: kromka pieczywa pszennego z masłem ,serem twarogowym (15g) i dwoma plasterkami pomidora (bez skórki), szklanka herbaty owocowej.

II ŚNIADANIE: średniej wielkości jabłko pieczone

OBIAD: zupa koperkowa z ciastem lanym (ok.250ml), ziemniaki puree (100g), potrawka z indyka (90g), gotowana marchewka (100g), szklanka kompotu owocowego.

PODWIECZOREK: budyń śmietankowy (120g)

KOLACJA: kromka pieczywa pszennego z masłem, jajo na miękko, dwa listki sałaty zielonej, szklanka herbaty z cytryną.

Piśmiennictwo:

1. Russell L. Blaylock.: Naturalne strategie w walce z rakiem. Odżywianie w terapii antynowotworowej, Wydawnictwo Studia Astropsychologii, Białystok 2012
2. Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
3. Rogulska A.: Postępowanie dietetyczne w niedożywieniu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011