Nowotwory, a odżywianie

ZAPOBIEGANIE CHOROBIE NOWOTWOROWEJ PRZEZ ODŻYWIANIE

Żywność stanowi źródło związków wykazujących korzystne działanie na organizm człowieka, warto dokładnie przyjrzeć się substancjom wspomagającym go każdego dnia. Aby odpowiedzieć sobie na pytanie co jeść, a czego unikać aby ustrzec się przed rakiem warto wziąć pod lupę najczęściej zjadane produkty. Początkowo należy sobie uświadomić, iż nie istnieje żaden rodzaj diety, który ochroni nas przed rozwojem choroby, natomiast składniki żywności mogą pomóc wyeliminować nadmiar niekorzystnych związków przyczyniających się do rozwoju nowotworu. Najwięcej ‘dobra’ należy upatrywać w owocach i warzywach, ze względu na zawarte w nich polifenole, fitosterole, izotiocyjaniany oraz saponiny.

Polifenole stanowią grupę związków naturalnie występujących w wielu roślinach, charakteryzującą się silnym działaniem antyoksydacyjnym oraz wspomagają działanie witaminy A i E, które również zaliczane są do przeciwutleniaczy. Polifenole zawarte w żywności przyczyniają się także do usuwania z organizmu metali ciężkich, wpływają na pracę wielu enzymów i modulują funkcje immunologiczne. Bogatym źródłem tej substancji są min: kapusta, kalafior, brukselka, brokuł, zielona herbata, soja, pomarańcza, cytryna, grejpfrut oraz miękkie owoce takiej jak: poziomki, truskawki, jeżyny i borówki. Badania ukazują zmniejszaną zachorowalność na nowotwory jelita grubego, prostaty, piersi, żołądka i przełyku wśród osób, których codzienna dieta obfitowała w ten związek. 

Sterole roślinne (fitosterole) wykazują działanie przeciwzapalne, hipolipemiczne oraz hamują rozrost komórek nowotworowych. Największą korzyść ze spożywania produktów obfitujących w fitosterole odnoszą pacjenci z chorobami sercowo-naczyniowymi. Związków tych należy szukać min. w: roślinach strączkowych oraz oleistych, nasionach dyni, słonecznika i sezamu.

Dieta bogata w izotiocyjaniany chroni organizm przed zachorowaniem na raka płuc, pęcherza moczowego, piersi, jajnika oraz czerniaka. Związki te działają korzystnie na każdym etapie rozwoju nowotworu (inicjacja, promocja, progresja). Ich bogatym źródłem są warzywa z rodziny kapustowatych: kapusta, brokuł, kalafior, brukselka oraz rośliny cebulowe: cebula i czosnek, izotiocyjaniany znajdują się również w rzodkiewce.

Kolejną grupą związków glikozydowych pochodzenia roślinnego stanowią saponiny, ich właściwości wykazują działanie cytotoksyczne w stosunku do komórek nowotworowych dodatkowo działają przeciwzapalnie oraz pobudzają odporność organizmu. Systematyczne spożycie produktów obfitujących w saponiny może uchronić przed rozwojem nowotworu piersi, prostaty i jelita grubego oraz wątroby. Występują głównie w soi, roślinach strączkowych oraz oliwkach.

Tabela 1. Najważniejsze czynniki żywieniowe zmniejszające ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych (źródło: Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010, str. 394)

W codziennej diecie mogą znaleźć się również składniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Część z tych związków występuję w postaci wolnej w produktach spożywczych, natomiast część powstaje w wyniku nieodpowiedniego przechowywania żywności lub w procesie obróbki technologicznej. Największe zagrożenie stanowią aflatoksyny, heterocykliczne aminy i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne oraz azotany i azotyny.

Aflatoksyny są związkami wytwarzanymi przez grzyby z rodziny Aspergillus, rozwijają się najczęściej w ciepłych i wilgotnych pomieszczeniach, w których przechowywane są nasionach roślin strączkowych i orzechach. Mimo, iż większość pleśni ulega zniszczeniu pod wpływem obróbki termicznej, to toksyny przez nie produkowane najczęściej pozostają aktywne i wykazują działanie szkodliwe dla organizmu min. mogą powodować mutacje genów, dlatego też zostały uznane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) za najbardziej silny karcynogen I klasy. Spożycie żywności obfitującej w tą toksynę zwiększa ryzyko rozwoju raka wątroby. Aby uchronić się przed jej rozwojem zaleca się odpowiednie przechowywanie produktów w których najczęściej dochodzi do tej wytworzenia.

Heterocykliczne aminy i wielopierścieniowe węglowodoru aromatyczne, to związki o których słyszy się ostatnio bardzo często, gdyż powstają one w czasie wędzenia i grillowania oraz smażenia w wysokich temperaturach produktów obfitujących w białko np. mięso wieprzowe, mięso wołowe oraz ryby. Związki te charakteryzują się niekorzystnym oddziaływaniem na niektóre geny odpowiedzialne za produkcję specyficznych białek w ludzkim organizmie. Działanie ochronne przed tymi związkami polega na doborze odpowiedniej techniki kulinarne. Zaleca się zamianę grillowania i wędzenia na gotowanie, duszenie oraz pieczenie w folii czy naczyniu żaroodpornym.

Związki przechodzące z nawożonej gleby do warzyw i kumulujące się w nich to azotany (gromadzą się najczęściej w skórce warzywa). Wykorzystywane są również do konserwowania produktów spożywczych. Ich nadmiar w diecie wynika głównie ze spożywania dużych ilości peklowanego, wędzonego i mocno solonego mięsa. Produkty te zawierają dużą ilość saletry, która w organizmie przekształcana jest w azotyny, które mogą tworzyć rakotwórcze formy N-nitrozwiązków. Związki te mogą zostać zneutralizowane przez witaminę C znajdującą się w codziennym jadłospisie, jeżeli jednak podaż tej witaminy jest niewystarczająca azotany mogą przyczynić się do rozwoju raka żołądka.

Tabela 2. Najważniejsze czynniki żywieniowe wpływające na zwiększenie ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych.(źródło: Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010, str. 394)

Jak widać warto zadbać o to, aby codzienna dieta była racjonalnie skomponowana. Dieta przeciwnowotworowa opiera się jedynie na zasadach zdrowego odżywiania. Warto wybierać produkty jak najmniej przetworzone, świeże, wykorzystywać do przyrządzania posiłków odpowiednie techniki kulinarne aby zapobiegać stracie witamin i minerałów oraz powstawaniu niekorzystnych, często karcynogennych dla organizmu związków.

Piśmiennictwo:
1. Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.
2. Beliveau R., Gindras D.: Dieta w walce z rakiem – Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie, Wydawnictwo Delta, Warszawa 2010

Małgorzata Solecka – dietetyk

Specjalista do spraw żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych.
Członek Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej.
kontakt: dietetyk@wygrajmyzdrowie.pl