Zaparcia

Jednym z wielu uciążliwych skutków ubocznych leczenia przeciwnowotworowego są niewątpliwie zaparcia. Pacjenci obawiają się ich bardzo, gdyż znacznie pogarszają komfort codziennego życia. Mówimy o nich wówczas gdy stolec oddawany jest rzadziej niż 3 razy w ciągu tygodnia lub gdy zmienia się jego konsystencja – jest on twardy, zbity lub oddawany z trudnością. Najczęstszą przyczyną zaparć wśród pacjentów chorych na nowotwory są:

• chemioterapia – podawanie chemioterapeutyku powoduje zaburzenia wchłaniania wody oraz elektrolitów,
• radioterapia i operacje chirurgiczne – mogą przyczynić się do zaniku pracy nerwów w mięśniach okrężnicy,
• leki: przeciwbólowe, przeciwdepresyjne, uspokajające, nasenne oraz moczopędne,
• niefizjologiczna podaż błonnika pokarmowego w codziennej racji pokarmowej,
• nieodpowiednia ilość wypijanych płynów w ciągu doby,
• ograniczenie aktywności fizycznej (związane głównie z osłabieniem).

Ważne jest aby pacjent miał świadomość, że istnieją pewne grupy produktów spożywczych, które pomagają walczyć z zaparciami. Potrafił eliminować ze swojej diety te posiłki, które niekorzystnie wpływają na pracę przewodu pokarmowego.

W przypadku niefarmakologicznego leczenia zaparć pacjenci powinni:

• wypijać co najmniej 10–12 szklanek (2,5–3l) letnich płynów dziennie; zalecane w tym okresie są: herbata owocowa, sok pomidorowy i pomarańczowy, woda mineralna niegazowana, kompot z suszonych śliwek,
• codziennie spożywać mleczne produkty fermentowane (dostarczają one kwas mlekowy, który przyczynia się do hamowania procesów gnilnych oraz sprzyja rozwojowi pozytywnej flory bakteryjnej) np. jogurty naturalne, maślankę, kefir z dodatkiem suszonych owoców, siemienia lnianego lub otrąb,
• każdego dnia spożywać produkty oraz posiłki obfitujące w błonnik pokarmowy (przyjmuje się, że do prawidłowej pracy jelita grubego powinno dostarczyć się co najmniej 35g błonnika pokarmowego dziennie, w przypadku zaparć stolca racja ta zwiększa się do 50–70g dziennie).

Tabela 1. Wybrane produkty spożywcze zalecane (z dużą zawartością błonnika, ułatwiające wypróżnianie) – modyfikacja własna. Źródło: Jarosz M., Dzieniszewski J., Zaparcia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, str. 58–60

Ilość produktów bogatoresztkowych w diecie należy zwiększać stopniowo, aby nie spowodować biegunki! Błonnik działa dwojako: zwiększa masę stolca oraz rozmiękcza masę kałową – np. 100g ziemniaków wiąże w jelicie 40g wody lub 100g otrąb wiąże aż 450g wody.

• Do przygotowywanych potraw dodawać otręby pszenne – początkowo codziennie 1 łyżeczkę dziennie przez tydzień, następnie 3–4 łyżeczki na dzień, w przypadku dodatku otrąb należy pamiętać o zwiększeniu podaży płynów,
• Najlepiej całkowicie wykluczyć z diety lub wyeliminować produkty sprzyjające powstawaniu zaparć min.: kakao, czekoladę, pieczywo cukiernicze, słodycze, biały ryż, produkty z dużą ilością tłuszczu (np. mięso wieprzowe, kiełbasy, chipsy),
• Zaleca się unikanie produktów zapierających takich jak: szparagi, fasola, groch, grzyby oraz orzechy ze względu na długi proces trawienia i zalegania w żołądku,
• Dodawać ok. 1 łyżeczkę na porcję posiłku olejów lub oliwy z oliwek podczas przygotowywania kasz, makaronu lub ryżu,
• Korzystne działanie może przynieść również wypijanie 1–2 razy dziennie szklanki wody z dodatkiem 1 łyżki cukru mlecznego (laktozy),
• Włączyć do jadłospisu suszone śliwki, morele, rodzynki, daktyle i figi,
• Należy pamiętać o aktywności fizycznej, która pobudza perystaltykę jelit, najlepszymi formami przeciwdziałającymi zaparciom są: spacer, pół godzinny bieg lub pływanie co drugi dzień.

Istnieje również szereg metod niekonwencjonalnych pomocnych przy leczeniu zaparć, należy jednak pamiętać, że nie podlegały one żadnym rzetelnym badaniom i stanowią jedynie sumę własnych obserwacji chorujących pacjentów. Można jednak próbować je stosować i obserwować swój organizm. Wśród najczęstszych niekonwencjonalnych metod pacjenci zmagający się z zaparciami pochodzenia nowotworowego wymieniali:

• spożywanie po każdym posiłku 2–3 suszonych śliwek, uprzednio moczonych przez 24 godziny w wodzie,
• wypijanie bezpośrednio przez głównym posiłkiem dnia 1 łyżeczkę oleju słonecznikowego lub sojowego,
• zjadać bezpośrednio przed kolacją 1 łyżeczkę siemienia lnianego, popijając wodą.

W momencie gdy zmiana nawyków żywieniowych nie jest w stanie zniwelować uciążliwego dyskomfortu związanego z zaparciami, należy sięgnąć po środki farmakologiczne przepisane bezpośrednio przez lekarza, nie wykluczając przy tym odpowiedniej diety. W chwili obecnej w farmakologicznym leczeniu zaparć wykorzystywane są:

• leki o działaniu osmotycznym (laktuloza) – syrop, dostępny w aptece bez recepty
• sole magnezu (wodorotlenek, cytrynian i siarczan)
• antrachinony (senes, aloes, rzewień)
• oleje (olej rycynowy, parafina)
• enemy (woda, sól fizjologiczna, fosforany)
• eki zmiękczające stolec (oleje, glicerol, sorbitol)

Bezwzględnie pamiętać trzeba, żeby leczenie zaparć koniecznie skonsultować z lekarzem prowadzącym, przyjmowanie popularnych środków dostępnych bez recepty może zaburzać wchłanianie innych leków. Leczenie zaparć musi uwzględniać wszystkie współistniejące choroby. Środki przeczyszczające dzielą się na kilka grup, dlatego tak ważne jest dostosowanie leczenia do konkretnej sytuacji klinicznej chorego.
 

Zaparcia należy leczyć indywidualnie – szczera rozmowa z lekarzem na temat problemu, oraz opracowany przez dietetyka plan żywieniowy na pewno pozwoli uwolnić się od dyskomfortu lub zmniejszy jego nasilenie.

Literatura:

1. Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
2. Jarosz M., Dzieniszewski J.: Zaparcia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010