Dietoterapia jako element wspomagający leczenie przeciwnowotworowe

Leczenie przeciwnowotworowe jest terapią, która w znaczny sposób osłabia chory organizm. Oprócz korzyści w postaci zniwelowania ilości komórek nowotworowych w organizmie, leczenie systemowe niesie ze sobą szereg, często bardzo uciążliwych dla chorego, skutków ubocznych. W tym czasie w organizmie dochodzi do szeregu zmian, zarówno metabolicznych, fizycznych jak i psychicznych. Ważny na tym etapie leczenia jest stan odżywienia pacjenta, ponieważ bardzo często chory zaczyna wątpić w skuteczność leczenia, czuje się osłabiony oraz nie ma siły do dalszej walki z nowotworem. Stopień nasilenia występowania skutków ubocznych leczenia przeciwnowotworowego jest zróżnicowany w zależności od zastosowanej metody leczenia (chemioterapia, radioterapia, leczenie operacyjne, hormonoterapia, terapia celowana). Jak wykazują badania chorzy najczęściej zmagają się z: redukcją masy, nudnościami i wymiotami, zaparciami, biegunką, utratą apetytu, zaburzeniami odczuwania smaku, uczuciem szybkiego nasycenia, suchością w jamie ustnej, zapaleniem i owrzodzeniem błon wewnętrznych, niedokrwistością, ogólnym osłabieniem oraz obrzękami limfatycznymi. W przypadku wielu z nich właściwie wskazówki żywieniowe mogą okazać się cenne zarówno dla chorych jak i ich rodzin. Warto pamiętać, że nie istnieje żaden rodzaj diety, który doprowadzi do całkowitego wyleczenia, jednak jeśli jest ona właściwie skomponowana, racjonalna, może zmniejszyć nasilenie występowania skutków ubocznych oraz stać się elementem wspomagającym leczenie przeciwnowotworowe. Właściwie odżywiony organizm staje się silniejszym przeciwnikiem w tej walce. Odpowiednia podaż składników pokarmowych, witamin i minerałów może w znaczny sposób poprawić tolerancję obecnego schematu leczenia. Istotne jest jednak aby założenia związane z codzienną dietą były dopasowane do realnych możliwości chorego i konsultowane z lekarzem prowadzącym lub specjalistą z zakresu żywienia w chorobach nowotworowych.

Przygotowaliśmy dla Państwa szereg wiadomości i praktycznych wskazówek jak radzić sobie z wyżej wymienionymi, najczęściej występującymi efektami niepożądanymi w całym procesie leczenia. Wśród tych informacji znajdą się również porady jak wzmocnić i przygotować organizm do walki z chorobą.

ZMIANA MASY CIAŁA

Powszechnie wiadomo, iż terapie onkologiczne niosą ze sobą szereg działań niepożądanych, osłabiają organizm, mogą powodować spadek wagi, a tym samym doprowadzić do rozwoju niedożywienia. Ważne jest aby w okresie leczenia poznać fizjologię własnego organizmu. Zmiana masy ciała jest niewątpliwie jednym z najczęściej występujących skutków ubocznych leczenia, zmaga się z nią od 33% do 72% ogółu leczonych. Szacuje się, że ok. 20% chorych umiera z powodu wyniszczenia nowotworowego. Redukcja masy ciała jest często pierwszym sygnałem rozwijającego się w organizmie nowotworu, aczkolwiek może pojawić się również na każdym etapie choroby. Rozwój tej patologii spowodowany jest ograniczeniem ilości przyjmowanego pokarmu. Dzieję się tak, gdyż guz do wzrostu potrzebuje składników odżywczych pochodzących z organizmu, w wyniku ich pochłonięcia doprowadza do zaburzenia wielu procesów metabolicznych, a w konsekwencji zaburza procesy łaknienia i nasila u chorego nudności. Również układ immunologiczny w tym czasie rozpoznaje w organizmie stan zapalny, przez co dochodzi do zwiększonego metabolizmu i zahamowania łaknienia. Ograniczona ilość przyjmowanego pokarmu może być spowodowana niekorzystną lokalizacją guza (utrudnione żucie i gryzienie, zaburzenia połykania czy pojawiające się uczucie szybkiego nasycenia po posiłku). Nadmiernej utraty masy ciała (utrata 10% wagi w stosunku do wagi przed zachorowaniem na nowotwór) nie wolno lekceważyć, ponieważ przyczynia się ona do osłabienia chorego, może powodować wydłużenie czasu hospitalizacji oraz prowadzić do niedożywienia i rozwoju wyniszczenia nowotworowego, które może stać się pośrednią przyczyną śmierci. W tym czasie konieczne jest jak najszybsze zastosowanie odpowiedniego sposobu żywienia, które pokryje podstawowe zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze. Należy pamiętać aby niezwłocznie w pierwszej kolejności powiadomić lekarza prowadzącego o ubytku masy ciała oraz o wszystkich dolegliwościach, które mogły się do tego przyczynić np. wymioty, biegunka, zaparcia. Ważnym elementem leczenia onkologicznego powinno być zbadanie przyczyny pojawiającej się utraty wagi oraz wdrożenie odpowiedniego schematu postępowania.

ZALECENIA ŻYWIENIOWE PRZECIWDZIAŁAJĄCE UTRACIE MASY CIAŁA

• Jedz często (4-6 razy dziennie) niewielkie porcje posiłków, najlepiej o stałych porach.
• Wybieraj techniki kulinarne, które sprawią, że posiłki będą lekkostrawne min.: gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, pieczenie w folii.
• Wypijaj płyny pomiędzy posiłkami, a nie w ich trakcie.
• Pomiędzy posiłkami zjadaj drobne przekąski np. owoce, jogurty, kisiele, budynie, bakalie.
• Zwiększ codzienne spożycie pełnowartościowego białka, które znajdziesz min. w: serach twarogowych, chudym mięsie, rybach oraz w jajach.
• Poznaj techniki, które pozwolą zwiększyć kaloryczność posiłków np. dodawaj do potraw: masło, śmietanę, olej, oliwę, ryż, ziemniaki, kasze, a do zup i sosów mleko w proszku, słodką śmietankę, jaja czy pełnotłusty jogurt.
• Wzbogacaj desery miodem, pełnotłustym twarożkiem, suszonymi owocami oraz mielonymi orzechami.
• Jeżeli Twoje ulubione potrawy nie powodują dolegliwości bólowych spożywaj je jak najczęściej.
• Aby zwiększyć apetyt ok. 30 min. przed posiłkiem  wyjdź na spacer.
• Pamiętaj, że niekorzystne są dla Ciebie min.: potrawy tłuste i smażone.
• Jedz przy stole, w gronie osób, wśród których dobrze się czujesz.
• Zadbaj o to, by Twoje posiłki były kolorowe i apetycznie podane.

Jeżeli pomimo stosowania odpowiednio zbilansowanej diety, chory bardzo wolno przybiera na wadze (lub wcale nie przybiera) należy skonsultować się z lekarzem w celu uzupełnienia tradycyjnego żywienia gotowymi dietami przemysłowymi.

Piśmiennictwo:

1. Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012

2. Rogulska A.: Postępowanie dietetyczne w niedożywieniu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011